12. eta 13. narrazioak

Jon Arretxek "Zazpi kolore" liburuan egin zuena egingo dugu ikastaroan: narrazio bat idatzi. Blogean jarri ondoren, narrazioaren izenburua zein den eta egileak zein kolorerekin identifikatu duen asmatzen saiatuko gara.
Kasu honetan egileak Txileko kantu bat izan du hizpide.

Beltza

Aupa, gai hau asko gustatzen zait, koloreak eta bere esanahiak oso gai interesgarria da. Badakit ideia dela narrazio bat aukeratzea eta euskarazko bertsioa egitea, eta besteek asmatzea kolorea, baina, gai honek Txileko abesti oso ospetsu bat gogorarazi dit, Violeta Parraren “Casamiento de negros” da.
Kantu honetan beti edo dena da beltza, nahiz eta hemen, Txilen, Hegoamerikatako beste herrialde batzuetan ez bezala, ez egon beltzik. Seguru asko gure eguraldia oso hotza delako eta ,agian, esklaboak hona ekartzea, munduaren azken herrira, mendietan zehar, basamortua hegoaldean, eta itsasoa mendebaldean, oso zaila izango zelako. Horretaz gain, lekuak, paisaiak, eguraldia eta lanak desberdinak dira: hemen mahastiak, sagastiak, galsoroak ditugu; besteetan, ordea, kafea, kakoa, azukreak, bananak… beharbada, horregatik, indargabetu zuen Txilek esklabotza 1911. urtean.
Gaira itzulita, abesti hau oso alaia eta ezaguna da, jokoa da beti BELTZA hitza agertzen dela, baina egia esanda (eta euskal abestiak bezala) hitza oso tristea da..


Beltzen ezkontza

Ezkontza antolatu da,
dena beltzez estalita.
Beltzak, ezkongaiak eta aita-amabitxiak
Beltzak, koinatuak eta aita-amaginarrebak
Eta ezkondu dituen apaiza ere
Beltza bera.

Festa hasi zutenean,
Mahai-zapi beltza ipini zuten,
Gero postrera iritsi eta
jan zituzten piku lehorrak.
Eta zeru beltzaren azpian
joan ziren ohera.

Eta han dira buru biak
Beltzarena beltzarekin (emakume beltzarena, gizon beltzarekin)
Hotzak argitu zituen egunak
Eta piztu behar izan zuten sua.
Ikatza ekarri zuen beltzak
ikatza bera ere beltza.

Minak dago emakume beltza
Herriko medikua etorri eta
Basako txaplata errezeta,
Baina basoko beltzena.
Eman zioten beltzari gajoari
Mendiko makiaren zukua..

Eta hil zen beltza
Hura pena beltz gizagaixoarena!
Kaxoi baten barruan sartu zuen,
kaxoi beltz batean
ez zuten kandelarik piztu
Hura bai gaubeila beltza!

Lagun batek esan zidan, Txilen beltzik ez dagoenez, “Beltza” hitza aldatu behar duzula, eta “pobrea” ipini leku bere lekuan, eta ondo ulertuko dituzu hitzak. Kritika sozial handia du, eta zoritxarrez egia da.


Hementxe duzu abestia:


Hitzak gaztelaniaz


Casamiento de negros

Se ha formado un casamiento
Todo cubierto de negro,
Negros novios y padrinos,
Negros cuñados y suegros,
Y el cura que los casó
Era de los mismos negros.

Cuando empezaron la fiesta
Pusieron un mantel negro
Luego llegaron al postre
Se sirvieron higos secos
Y se fueron a acostar
Debajo de un cielo negro.

Y allí están las dos cabezas
De la negra con el negro,
Amanecieron con frío
Tuvieron que prender fuego,
Carbón trajo la negrita
Carbón que también es negro.

Algo le duele a la negra
Vino el médico del pueblo
Recetó emplastó de barro
Pero del barro más negro
Que el dieron a la negra
zumo de maqui del cerro.

Ya se murió la negrita
Que pena pa´pobre negro,
La echó dentro de una cajón
Cajón pintado de negro,
No prendieron ni una vela
Hay que velorio más negro.



Urdina
Koloreak emozio ezberdinak dituzte,kolore bakoitzak esanahi ezberdina baitu. Horregatik, asko idatzi izan da gai honi buruz.
Nire herrian, Txilen, hegoaldean, “Wall Mapu” edo Mapuche herrian badago usadio bat, Kosmos-ikuspuntuaren arabera.
Kolorea urdina:
Urdinak esanahi handia du mapuche-entzat: hildako eta bizitzaren arima; urdinaren bidez manifestatzen da bizitza,heriotza , arbaso zaharrak,jakintza, sorkuntza, kreazioa, baina bereziki : Mapuche arima.
Dena dator urdinetik, urdina kemena baita.
Urdinatik datoz animaliak, jendea, izakiak,mundua, haizea, mendiak. Eta orain arte Mapuche-ek diotenez, arazo handi bat dutenean edo hildako familiar batek haiekin hitz egin nahi duenean, agertzen dda (hildako familiarra) amets urdin batean, eta zaldi zuri batean etortzen da familiarra, biluzik. Horregatik Olerkiek “Elikura Chihuailaf”, besteak beste, idazten dute urdinari buruz, urdin kolore ez delako kolore asbtrakto bat...haiek bizi duten kolorea baizik, hori beti.
Xilografia artistak, Santos Chavez, mapuche, ere bere lanean egin zian mapuche-en begirada urdina koloretik. kontzeptu filosofikoa delako; ez da goibeltasuna, ez da bakardadea, ez da isiltasuna... Bizitza, sorkuntza, arima, arbaso zaharren berriak, hizkuntza, mundua eta kosmosa da.